Prawa człowieka w łańcuchu wartości firm

29 kwietnia 2024

Wprowadzenie obowiązków prawnych takich jak raportowanie wpływu firm na prawa człowieka oznacza konieczność przeanalizowania swoich łańcuchów wartości. Z tego artykułu dowiesz się jakie są najważniejsze regulacje i wytyczne, które wpływają na raportowanie kwestii społecznych w firmach oraz czym jest należyta staranność w kontekście poszanowania praw człowieka. 

Spis treści:

Czym jest należyta staranność i prawa człowieka?

Należyta staranność jest procesem, który przedsiębiorstwa powinny przeprowadzać w celu identyfikacji, zapobiegania, łagodzenia i rozliczania skutków prowadzonej przez siebie działalności w łańcuchu dostaw oraz innych relacjach biznesowych. Skuteczna należyta staranność powinna być wspierana przez wysiłki mające na celu łączenie polityk i systemów zarządzania w celu reagowania na rzeczywiste i potencjalne skutki prowadzonej przez siebie działalności.

Nie ma jednej ogólnie przyjętej definicji praw człowieka. Uznaje się, że „prawa człowieka to powszechne normy moralne o charakterze podstawowym, przynależne każdej jednostce w jej kontaktach z państwem. Pojęcie praw człowieka opiera się na trzech tezach: po pierwsze, że każda władza jest ograniczona; po drugie, że każda jednostka posiada sferę autonomii, do której nie ma dostępu żadna władza; po trzecie, że każda jednostka może się domagać od państwa ochrony jej praw".

Przestrzeganie praw człowieka jako podstawowy element etycznego biznesu

W ciągu ostatnich kilku lat kwestie środowiskowe, społeczne oraz ład korporacyjnego stały się ważną częścią biznesu, jego decyzji inwestycyjnych, finansowych czy kształtowania długoterminowych strategii rozwoju. Wpływ poszczególnych czynników ESG na procesy biznesowe firm staje się coraz bardziej oczywisty. Presja regulacyjna oraz zmiany w ustawodawstwie krajowym i międzynarodowym tylko to zwiększą.

ESG obejmuje szeroki zakres tematów, z różnymi obszarami zainteresowania, w różnych branżach. Patrząc na działania podejmowane przez biznes, czynniki środowiskowe są w ostatnim czasie najbardziej widoczne. Mają one największy wpływ na kształtowanie modeli biznesowych i konkurencyjność tych firmy. Nie zmienia to jednak faktu, że ESG to nie tylko kwestie środowiskowe. ESG kładzie również silny nacisk na zaangażowanie spółek w przestrzeganie praw człowieka.

Z perspektywy prawa europejskiego czynniki społeczne, w tym prawa człowieka są wyraźnie częścią koncepcji zrównoważonego rozwoju. Powiązanie tej koncepcji wyłącznie z czynnikami środowiskowymi jest zdecydowanie zbyt ograniczone. Według Komisji Europejskiej czynniki środowiskowe oraz społeczne są ze sobą silnie powiązane, ponieważ zwłaszcza zmiany klimatu mogą zwiększać problemy społeczne czy nawet naruszać prawa człowieka powodując między innymi zmiany w ekosystemach dostarczających nam pożywienia i czystej wody, oraz pomagających chronić przed suszami, powodziami i innymi efektami globalnego ocieplenia.

Biorąc pod uwagę powyższą zależność, przestrzeganie praw człowieka w ramach prowadzenia działalności gospodarczej jest podstawowym elementem etycznego biznesu i staje się wspólną odpowiedzialnością firm w takim samym stopniu jak państw czy podmiotów społecznych. Różne, często rozmyte rozumienie poczucia odpowiedzialności oraz brak dobrze funkcjonujących mechanizmów zaradczych oraz naprawczych w zakresie naruszeń praw człowieka to nadal kluczowe wyzwania stojące na co dzień przed biznesem i wieloma firmami.

Poszanowanie praw człowieka - wytyczne dla biznesu

Zakres praw człowieka objętych czynnikami ESG jest dość szeroki i znajduje potwierdzenie w licznych regulacjach, a uprzednio w wytycznych i standardach międzynarodowych. Na najbardziej fundamentalnym poziomie podstawę prawną dla ochrony praw człowieka stworzyły następujące dokumenty:

  • Karta Narodów Zjednoczonych uchwalona w 1945 r.,
  • Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona w 1948 r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ,
  • Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, w skrócie nazywana Europejską Konwencją Praw Człowieka z 1953 r.,
  • dziewięć traktatów ONZ, które dotyczą na przykład praw dziecka, zakazu dyskryminacji kobiet lub praw pracowników migrujących.

W odniesieniu do poszanowania praw człowieka w prowadzeniu działalności gospodarczej, najważniejszym źródłem są Wytyczne ONZ dotyczące biznesu i praw człowieka (oryg. UN Guiding Principles Reporting Framework). Zawierają one dziesięć zasad, które zobowiązują państwa do ochrony praw człowieka i czternaście zasad, które dotyczą odpowiedzialności biznesu za poszanowanie praw człowieka. Poza wytycznymi ONZ ważną rolę w kształtowaniu podejścia biznesu do praw człowieka odgrywają również różne wytyczne sektorowe, wytyczne Międzynarodowej Organizacji Pracy (org. International Labour Organization – ILO) czy Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (org. Organisation for Economic Co-operation and Development – OECD).

Raportowanie kwestii społecznych - Dyrektywa CSRD i CSDD

Zasady te, przyjmowane i stosowane dotychczas przez przedsiębiorstwa wyłącznie na zasadzie dobrowolności, coraz częściej są zapisywane w ustawodawstwie, aby wymagać od przedsiębiorstw zgłaszania ich wpływu na prawa człowieka i podejmowania działań naprawczych w razie potrzeby. Odniesienia do wspomnianych wcześniej wytycznych można znaleźć między innymi w: Dyrektywie o raportowaniu w zakresie sprawozdawczości przedsiębiorstw na temat zrównoważonego rozwoju (org. Corporate Sustainability Reporting Directive – CSRD) czy rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje (tzw. Taksonomii UE).

Dyrektywa CSRD, obowiązująca od 1 stycznia 2024 r. w ramach kroczącego programu przyjmowania, jest obecnie centralnym elementem nowych ram prawnych. Wraz z rozporządzeniem UE w sprawie taksonomii koncentruje się ona na poprawie jakości ujawniania informacji niefinansowych przedsiębiorstw, w tym praw człowieka. Obie te regulacje odwołując się bezpośrednio do wymienionych wyżej „miękkich” Wytycznych ONZ i OECD, czynią je pośrednio „twardym” prawem.

W przypadku CSRD prawa człowieka leżą przede wszystkim u podstaw czterech standardów społecznych w ramach Europejskich Standardów Raportowania Zrównoważonego Rozwoju (org. European Sustainability Reporting Standards – ESRS) obejmujących wpływ na:

  • własną siłę roboczą, (S1),
  • pracowników w łańcuchu wartości (S2),
  • społeczności dotknięte działaniami w ramach łańcucha wartości (S3), 
  • konsumentów lub użytkowników końcowych produktów lub usług firmy (S4).

We wszystkich czterech przypadkach starano się zachować zgodność z Wytycznymi ONZ dotyczącymi biznesu i praw człowieka czy Wytycznymi OECD. Raportując kwestie społeczne firmy muszą brać pod uwagę szeroki zakres praw człowieka, od pracy dzieci i pracy przymusowej w ich łańcuchu dostaw, przez wolną, uprzednią i świadomą zgodę rdzennej ludności, po prywatność i niedyskryminację użytkowników końcowych ich produktów i/lub usług.

Prawdziwym przełomem w zakresie praw człowieka jest jednak dyrektywa w sprawie należytej staranności w zakresie zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw (CSDD), przyjęta w marcu 2024 r. Dyrektywa ta będzie wymagała od firm wdrożenia procesu należytej staranności w zakresie zrównoważonego rozwoju, aby wykazać, co robią, aby zarządzać swoim wpływem na środowisko i prawa człowieka w ramach bezpośredniej kontroli firmy i dalej w łańcuchu wartości. Wyniki tego procesu należytej staranności powinny informować o ocenie podwójnej istotności w ramach CSRD i jako takie CSRD będzie ostatecznie narzędziem sprawozdawczym dla CSDDD. Warto pamiętać iż wszystkie dane ESG, w tym informacje dotyczące przestrzegania praw człowieka publikowane w ramach nowych dyrektyw będą musiały zostać zweryfikowane przez akredytowanego niezależnego audytora.

Jak zaopiekować kwestie praw człowieka w firmie?

Chociaż powyższe regulacje zasadniczo dotyczą sprawozdawczości, to konsekwencje dla biznesu wykraczają daleko poza "zwykłą" sprawozdawczość. Rynek i poszczególni jego uczestnicy (regulatorzy, instytucje finansowe, klienci, pracownicy, społeczności lokalne czy NGOs) oczekują od biznesu przede wszystkim przestrzegania praw człowieka a w przypadku ich naruszenia działań naprawczych.

Sprostanie tym oczekiwaniom nie jest możliwe bez posiadania odpowiednich polityk i procedur. Dlatego też firmy w ramach własnej działalności powinny w pierwszej kolejności opracowywać i wdrażać polityki w zakresie praw człowieka, przeprowadzać regularnie badania due diligence (należytej staranności) w zakresie praw człowieka i ułatwiać odpowiedni dostęp do środków zaradczych osobom, których prawa zostały naruszone. Jednocześnie w ramach łańcucha wartości firmy powinny wywierać silny nacisk na dostawców w celu zmiany ich polityki i praktyk.

Dlaczego duże firmy powinny wspierać MŚP w swoim łańcuchu wartości? 

Odpowiedzialność biznesu za poszanowanie praw człowieka dotyczy wszystkich przedsiębiorstw, niezależnie od ich wielkości. Niemniej jednak skala i złożoność środków, za pomocą których firmy wywiązują się z tej odpowiedzialności może się różnić w zależności od ich wielkości i stopnia negatywnego wpływu na prawa człowieka.

Mimo że MŚP są podstawą europejskiej gospodarki, to sprostanie wymogom stawianym przez powyższe regulacje jest często trudne dla nich. Większość z nich nie posiada wystarczających zasobów i kapitału finansowego, niezbędnych do wdrażanie polityk i procedur w zakresie praw człowieka. Duża rolę do odegrania ma tutaj duży biznes, stojący na szczycie łańcucha wartości. Wywierając nacisk na swoich dostawców powinien on również wspierać ich dostarczając rozwiązania, praktyki czy narzędzia umożliwiające skuteczne respektowanie praw człowieka i ich późniejsze raportowanie.

Duży biznes powinien również pamiętać, iż MŚP mogą mieć poważny wpływ na prawa człowieka. Dzięki większej elastyczności działania w porównaniu z dużymi firmami, MŚP mogą potencjalnie szybciej i skuteczniej reagować na zmiany w kontekście całego łańcucha wartości a w konsekwencji na jego wizerunek, reputację czy wartość rynkową.

Chcesz wiedzieć więcej?

Sprawdź portal wiedzy ESG w Twojej firmie. Dowiedz się m.in. jak policzyć ślad węglowy, jak zwiększyć efektywność energetyczną w firmie, jak przygotować się do raportowania zrównoważonego rozwoju.

Wejdź na ESG w Twojej firmie

Bibliografia:

 

 dr Daniel Kiewra, 

Główny ekspert ds. klimatu i energii
Forum Odpowiedzialnego Biznesu jest najdłużej działającą, od 2000 roku, i największą organizacją  w Polsce, która zajmuje się koncepcją zrównoważonego rozwoju w kompleksowy sposób. Forum to organizacja ekspercka, inicjator i partner przedsięwzięć kluczowych dla ESG w Polsce. Jedną z kluczowych inicjatyw FOB jest Program Partnerstwa, skupiający ponad 70 firm - liderów branż, którzy dzięki współpracy z gronem ekspertów_ek podnoszą swoje kompetencje w zakresie ESG i podejmują wspólne działania wspierające zrównoważoną transformację biznesu.
„Działając na rzecz zrównoważonego rozwoju, inspirujemy biznes, który zmienia świat, łączymy ludzi, którzy zmieniają biznes” – tak brzmi misja FOB.
Link do strony