Bioróżnorodność a biznes – ABC dla firm

12 grudnia 2025

Bioróżnorodność jest fundamentem życia na Ziemi, a jej utrata postępuje w tempie bezprecedensowym. Dwa kluczowe źródła wiedzy pokazują skalę problemu: raport IPBES z 2019 roku¹ oraz nowsze źródło – WWF Living Planet Report 2024⁵.

IPBES, Międzyrządowa Platforma Naukowo-Polityczna ds. Różnorodności Biologicznej i Funkcjonowania Ekosystemów, pełni rolę analogiczną do IPCC⁶ w obszarze klimatu. Jej globalna ocena stanu przyrody, zatwierdzona przez ponad 130 państw, ujawnia, że zmiany w ekosystemach są tak głębokie, iż zagrażają jakości życia i stabilności gospodarki. Raport WWF z kolei dostarcza najbardziej aktualnych danych, opartych na wskaźniku Living Planet Index, który śledzi trendy w populacjach dzikich gatunków. Obraz jest alarmujący.

• Od 1970 roku średnia liczebność populacji kręgowców spadła o 73%, a w ekosystemach słodkowodnych aż o 85%.
• Lądy straciły 69%, a środowiska morskie 56% swojej różnorodności biologicznej.
• Jednocześnie 75% powierzchni lądów zostało znacząco przekształcone przez człowieka, a 85% mokradeł zniknęło od 1700 roku.
• Tempo wymierania gatunków jest dziś dziesiątki do setek razy wyższe niż naturalne – około 1 milion gatunków może zniknąć w ciągu najbliższych dekad.
• Biomasa dzikich ssaków spadła o 82%, a integralność ekosystemów lądowych o prawie połowę względem stanu pierwotnego.

Produkcja żywności jest tu kluczowym czynnikiem – zajmuje 40% wszystkich gruntów nadających się do zamieszkania, odpowiada za 70% zużycia wody i ponad jedną czwartą emisji gazów cieplarnianych. W efekcie zbliżamy się do punktów krytycznych, w których ekosystemy mogą ulec nieodwracalnym zmianom. Amazonia, rafy koralowe czy cyrkulacja oceaniczna to systemy, których destabilizacja będzie miała globalne skutki dla klimatu, gospodarki i bezpieczeństwa żywnościowego.

Europa nie jest wyjątkiem. Wskaźnik Living Planet Index dla naszego regionu spadł o 35% od 1970 roku. Globalnie jest to najniższy spadek, ale – podobnie jak w przypadku Ameryki Północnej – wynika to z wcześniejszej degradacji, a nie z sukcesu działań ochronnych.

Odpowiedzią światowych liderów na postępującą utratę bioróżnorodności są międzynarodowe porozumienia i ramy strategiczne, które wyznaczają wspólne cele i mechanizmy działania. Ich celem jest zatrzymanie i odwrócenie trendu utraty bioróżnorodności poprzez skoordynowane wysiłki rządów, biznesu i społeczeństw. Najważniejszym z nich jest Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework (GBF)⁷, przyjęte w 2022 r. na COP15. GBF wyznacza ambitną wizję „życia w harmonii z naturą” do 2050 r. oraz konkretne cele na 2030 r., takie jak ochrona 30% lądów i mórz, odbudowa zdegradowanych ekosystemów, redukcja zanieczyszczeń i integracja wartości przyrody w politykach i finansach.

Na poziomie regionalnym Unia Europejska odpowiedziała strategią EU Biodiversity Strategy for 2030⁸, która jest filarem Europejskiego Zielonego Ładu⁹. Strategia ta zakłada m.in. rozszerzenie sieci obszarów chronionych, renaturyzację ekosystemów, ograniczenie presji rolnictwa i przemysłu na przyrodę oraz mobilizację finansowania na rzecz ochrony i odtwarzania przyrody. Oba dokumenty – GBF i strategia UE – tworzą spójny fundament dla globalnej transformacji w kierunku gospodarki „nature-positive”, w której ochrona ekosystemów jest warunkiem stabilności ekonomicznej i społecznej.

Globalne ramy ochrony bioróżnorodności, takie jak Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework i EU Biodiversity Strategy for 2030, są coraz silniej implementowane w regulacjach ESG, które przekładają cele polityczne na obowiązki raportowe i finansowe dla biznesu. W Europie dla z perspektywy firm kluczową rolę odgrywają: wytyczne Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EBA)¹⁰, Dyrektywa o sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (CSRD)¹¹, wraz ze standardem ESRS¹², Taksonomia UE¹³ oraz EUDR – regulacja w zakresie wylesiania¹⁴.

Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA) włącza ryzyka związane z bioróżnorodnością do ram zarządzania ryzykiem i ujawnień w sektorze finansowym. Banki muszą identyfikować ekspozycję na ryzyka wynikające z degradacji ekosystemów (np. utrata usług ekosystemowych, ryzyko regulacyjne związane z ochroną siedlisk). W listopadzie 2025 opublikowano także dodatkowe wytyczne dotyczące przeprowadzania analiz scenariuszowych z uwzględnieniem ryzyk związanych z utratą bioróżnorodności (environmental scenario analysis)¹⁵.

Taksonomia to system klasyfikacji zrównoważonych działalności gospodarczych, który określa techniczne kryteria kwalifikacji dla działań wnoszących istotny wkład w ochronę i odbudowę bioróżnorodności oraz ekosystemów¹⁶. Kryteria te są zdefiniowane dla dwóch kategorii działalności:

• Ochrona i odbudowa środowiska – obejmuje działania takie jak zachowanie, renaturyzacja i odbudowa siedlisk, ekosystemów oraz gatunków. To nie jest typowa działalność komercyjna, lecz projekty o charakterze środowiskowym.
• Zakwaterowanie – dotyczy obiektów noclegowych (hotele, domy wakacyjne, pola namiotowe), w kontekście ich wpływu na bioróżnorodność. W polskich warunkach jest to obszar niszowy.

Każda działalność, aby zostać uznaną za zrównoważoną, musi spełniać zasadę DNSH, czyli nie wyrządzać poważnych szkód żadnemu z pozostałych pięciu celów środowiskowych Taksonomii.

Przykład: jeśli projekt jest klasyfikowany jako istotny wkład w łagodzenie zmian klimatu (np. farma fotowoltaiczna), należy sprawdzić, czy nie szkodzi bioróżnorodności – np. czy instalacja nie powoduje śmiertelności migrujących ptaków lub degradacji siedlisk. Ocena DNSH uwzględnia cały cykl życia działalności i jej wpływ na środowisko.

Rozporządzenie EU Deforestation Regulation (EUDR) nakłada obowiązek zapewnienia, że produkty wprowadzane na rynek UE (np. soja, kawa, kakao, drewno) nie pochodzą z gruntów wylesionych po 2020 r. Firmy muszą wdrożyć due diligence, obejmujące:

• geolokalizację działek produkcyjnych,
• ocenę ryzyka w łańcuchu dostaw,
• raportowanie zgodności w systemach IT UE.

EUDR jest kluczowym narzędziem ograniczania presji na ekosystemy leśne i powiązanym z wymogami CSRD oraz Taksonomii (DNSH dla bioróżnorodności).

Raportowanie zgodne z CSRD opiera się na podwójnej istotności – firma musi ocenić zarówno:

• istotność wpływu (jak działalność oddziałuje na przyrodę),
• istotność finansową (jak ryzyka i zależności związane z naturą wpływają na wyniki finansowe).

W praktyce oznacza to konieczność mapowania lokalizacji, surowców i procesów w kontekście obszarów wrażliwych na bioróżnorodność, a także oceny ryzyk fizycznych (np. utrata usług ekosystemowych) i ryzyk przejścia (np. nowe regulacje, zmiany preferencji rynkowych)¹².

Dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw opracowano dobrowolny standard VSME (ang. Voluntary Standard for Micro and Small Enterprises)¹⁷, który pozwala raportować w sposób proporcjonalny do skali działalności. W obszarze bioróżnorodności VSME koncentruje się na:

• identyfikacji lokalizacji wrażliwych,
• podstawowych politykach i działaniach,
• jakościowych celach i prostych wskaźnikach (np. powierzchnia terenów zielonych, działania na rzecz zapylaczy).

Analiza raportów polskich firm pokazuje, że bioróżnorodność pozostaje nowym i trudnym obszarem. Dominują ujawnienia jakościowe - cele i polityki, natomiast brakuje metryk, planów przejścia i oceny skutków finansowych. Lokalny charakter wpływów oraz brak ugruntowanych metodologii (w przeciwieństwie do klimatu) sprawiają, że firmy muszą przygotować się na iteracyjne podejście i korzystanie z narzędzi takich jak ENCORE¹⁸, TNFD¹⁹, SBTN²⁰, LEAP²¹.

Pierwsze analizy raportów CSRD pokazują jednoznacznie: raporty przygotowane z wykorzystaniem narzędzi były co do zasady bardziej rozbudowane i spójne. Firmy, które sięgnęły po wsparcie w postaci ENCORE, TNFD, SBTN czy LEAP, nie tylko lepiej identyfikowały swoje wpływy i zależności, ale również potrafiły przełożyć je na konkretne cele, działania i metryki. Dlaczego? Bo narzędzia te wprowadzają strukturę, język i metodologię, które pozwalają przejść od ogólnych deklaracji do mierzalnych zobowiązań.

ENCORE (Exploring Natural Capital Opportunities, Risks and Exposure) to narzędzie stworzone z myślą o sektorze finansowym, ale coraz częściej wykorzystywane przez przedsiębiorstwa. Jego siłą jest mapowanie zależności biznesu od usług ekosystemowych - od jakości wody po zapylanie - oraz ocena ryzyk wynikających z ich utraty. ENCORE pozwala firmom zrozumieć, które procesy są najbardziej wrażliwe na degradację przyrody i gdzie należy skoncentrować działania. W praktyce oznacza to możliwość powiązania lokalizacji i łańcucha wartości z presjami na naturę, co jest kluczowe w kontekście ESRS E4¹⁷.

Taskforce on Nature-related Financial Disclosures (TNFD) to inicjatywa, która – podobnie jak TCFD w obszarze klimatu – tworzy ramy dla ujawniania ryzyk i zależności związanych z naturą. TNFD opiera się na koncepcji LEAP (Locate, Evaluate, Assess, Prepare), która prowadzi firmy przez proces:

• Locate – zlokalizuj obszary wpływu i zależności,
• Evaluate – oceń ich znaczenie,
• Assess – przeanalizuj ryzyka i szanse,
• Prepare – przygotuj strategię i ujawnienia.

Dzięki TNFD firmy mogą nie tylko spełnić wymogi raportowe, ale również zyskać przewagę konkurencyjną – inwestorzy coraz częściej oczekują informacji o ryzykach związanych z bioróżnorodnością¹⁹.

Science Based Targets Network (SBTN) to inicjatywa, która przenosi logikę celów opartych na nauce (znaną z klimatu) na grunt natury. Proces SBTN pozwala firmom:

• zidentyfikować wpływy i zależności w całym łańcuchu wartości,
• ustalić priorytety,
• wyznaczyć cele zgodne z granicami planetarnymi i globalnymi ramami (np. Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework),
• wdrożyć działania w oparciu o hierarchię AR3T: Avoid, Reduce, Regenerate, Restore, Transform,
• monitorować postępy i raportować wyniki.

SBTN podkreśla, że nie ma przyszłości dla „business as usual” – firmy muszą przejść od działań redukujących szkody do działań regeneracyjnych i transformacyjnych. Co ważne, narzędzie integruje kwestie bioróżnorodności z innymi obszarami ESG, co ułatwia spójne raportowanie²⁰.

LEAP to metodologia opracowana w ramach TNFD, ale stosowana szerzej jako praktyczny przewodnik do analizy podwójnej istotności. Umożliwia firmom przejście od mapowania lokalizacji do oceny ryzyk finansowych i przygotowania strategii. W kontekście ESRS E4 LEAP wspiera proces identyfikacji miejsc, gdzie wpływy na naturę są największe, oraz oceny, jak te wpływy mogą przełożyć się na wyniki finansowe. Dzięki temu firmy mogą lepiej zarządzać ryzykiem i wykazać zgodność z wymogami CSRD²¹.

• Struktura i spójność – narzędzia porządkują proces analizy i raportowania.
• Wiarygodność – opierają się na najlepszej dostępnej nauce i globalnych standardach.
• Przewaga konkurencyjna – transparentność w obszarze ryzyk natury staje się oczekiwaniem inwestorów.
• Efektywność – integracja z istniejącymi procesami (np. GRI, CDP, SBTi) ogranicza koszty i czas wdrożenia.

Jeszcze kilka lat temu bioróżnorodność była postrzegana głównie jako temat środowiskowy, odległy od realiów finansowania. Dziś staje się kluczowym elementem strategii kredytowych i inwestycyjnych, a instrumenty takie jak Sustainability-Linked Loans (SLL) zyskują na znaczeniu. Dlaczego? Ponieważ ryzyka związane z utratą przyrody są coraz bardziej materialne – wpływają na stabilność łańcuchów dostaw, koszty operacyjne i reputację firm. W efekcie banki i inwestorzy zaczynają premiować przedsiębiorstwa, które potrafią zarządzać tymi ryzykami i wykazać postęp w realizacji celów środowiskowych.

SLL to kredyty, których warunki - w tym marża - są powiązane z realizacją kluczowych wskaźników zrównoważonego rozwoju (KPI). W praktyce oznacza to, że firma może uzyskać korzystniejsze finansowanie, jeśli osiągnie określone cele środowiskowe, społeczne lub dotyczące ładu korporacyjnego. Dotychczas dominowały KPI klimatyczne (np. redukcja emisji CO₂), ale coraz częściej pojawiają się cele związane z bioróżnorodnością – od ochrony siedlisk po ograniczenie wylesiania.

Włączenie bioróżnorodności do SLL wymaga:

• Identyfikacji istotnych wpływów i zależności – np. lokalizacji wrażliwych na utratę siedlisk, presji na ekosystemy w łańcuchu dostaw.
• Wyznaczenia mierzalnych KPI – np. liczba projektów rekultywacyjnych, powierzchnia terenów objętych ochroną, redukcja konwersji gruntów.
• Systemu weryfikacji – niezależny audyt potwierdzający realizację celów.

Choć Taksonomia UE w obszarze bioróżnorodności obejmuje wąski zakres – głównie działalność ochronną i odbudowę ekosystemów - jej kryteria stają się punktem odniesienia dla KPI w SLL. W praktyce oznacza to, że projekty finansowane w ramach SLL mogą być oceniane pod kątem zgodności z zasadą „Do No Significant Harm” oraz technicznymi kryteriami dla celu bioróżnorodność²⁰.

• Premia finansowa – niższe koszty kredytu przy realizacji KPI.
• Wiarygodność wobec inwestorów – transparentne cele i raportowanie.
• Redukcja ryzyk – mniejsze ryzyko regulacyjne i reputacyjne.
• Dostęp do nowych źródeł kapitału – rosnący popyt na instrumenty powiązane z ESG.

Zasada „najpierw własny wpływ”

Nie ma wiarygodności bez działań u źródła. Inwestycje w projekty zewnętrzne powinny być uzupełnieniem, a nie „alibi” dla braku zmian w operacjach. To fundament hierarchii TNFD¹⁹/SBTN²¹.

Wybór projektów z gwarancją jakości

Biznes nie zatrudnia przyrodników – dlatego warto sięgać po inicjatywy, które zdejmują z firmy ciężar weryfikacji:

• projekty realizowane z parkiem narodowym lub innym wiarygodnym gospodarzem,
• przedsięwzięcia z grantem LIFE, FEnIKS lub innym mechanizmem publicznym,
• działania zgodne z Taksonomią UE lub posiadające niezależną certyfikację (np. IUCN, FSC)²⁰.

Partnerstwa z NGO i nauką

Budowanie własnego ekosystemu partnerstw ESG to sposób na uniknięcie ryzyka reputacyjnego. NGO i instytucje naukowe wnoszą wiedzę, której biznesowi często brakuje – od oceny wpływu po projektowanie działań regeneracyjnych²⁰.

Bioróżnorodność to fundament gospodarki – bez zdrowych ekosystemów trudno mówić o stabilnych łańcuchach dostaw czy przewidywalnych kosztach produkcji. Ponad połowa światowego PKB zależy od usług ekosystemowych, a ich utrata oznacza realne ryzyka operacyjne i finansowe. Tymczasem degradacja przyrody postępuje w bezprecedensowym tempie. Globalne ramy, takie jak Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework i EU Biodiversity Strategy 2030, wyznaczają cele ochrony i odbudowy ekosystemów, które stają się punktem odniesienia dla regulacji ESG.

Co to oznacza dla Twojej firmy?

W Europie kluczowe znaczenie mają: CSRD i ESRS E4 (obowiązek raportowania wpływów i ryzyk), Taksonomia UE (klasyfikacja działalności zrównoważonych), EUDR (ograniczenie wylesiania) oraz wytyczne EBA dla sektora finansowego. Raportowanie wymaga analizy podwójnej istotności – zarówno wpływu firmy na przyrodę, jak i wpływu degradacji ekosystemów na wyniki finansowe. Pierwsze raporty CSRD pokazują, że firmy ujawniają głównie cele jakościowe, brakuje metryk i planów przejścia – to sygnał, że temat jest złożony i trudny.

Jak zacząć?

Skorzystaj z narzędzi takich jak ENCORE, TNFD, SBTN, LEAP, które pomogą zidentyfikować wpływy, ustalić priorytety i wyznaczyć cele zgodne z granicami planetarnymi. Zbuduj własny ekosystem partnerstw ESG i korzystaj z ekspertyz przyrodników. Rozważ także finansowanie powiązane z bioróżnorodnością – np. Sustainability-Linked Loans, w których KPI obejmują ochronę siedlisk czy redukcję wylesiania. Kluczowa zasada brzmi: najpierw ograniczaj własny wpływ, a dopiero potem inwestuj w projekty poza łańcuchem wartości. Wybieraj inicjatywy z gwarancją jakości – współpracuj z wiarygodnymi partnerami, korzystaj z weryfikacji przez strony trzecie. Troska o bioróżnorodność to nie tylko „przyroda dla przyrody” i wymóg regulacyjny, ale też szansa na budowanie przewagi konkurencyjnej i odporności biznesu.

1. IPBES – Międzyrządowa Platforma Naukowo-Polityczna ds. Różnorodności Biologicznej i Usług Ekosystemowych. https://www.ipbes.net/global-assessment
2. Raport „Nature Risk Rising” – World Economic Forum. https://www.weforum.org/reports/nature-risk-rising-why-the-crisis-engulfing-nature-matters-for-business-and-the-economy
3. Elderson, F. (2025). Nature’s bell tolls for thee, economy! Nature’s bell tolls for thee, economy!
4. Europejski Bank Centralny (2023) Living in a world of disappearing nature: physical risk and the implications for financial stability
5. WWF – Living Planet Report 2024 
6. IPCC — Intergovernmental Panel on Climate Change
7. Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework (GBF) https://www.cbd.int/gbf
8. EU Biodiversity Strategy for 2030 https://environment.ec.europa.eu/strategy/biodiversity-strategy-2030_en
9. Europejski Zielony Ład The European Green Deal - European Commission
10. Wytyczne EBA dot. zarządzania ryzykami ESG 
11. Dyrektywa o sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (CSRD) Corporate sustainability reporting - Finance - European Commission
12. ESRS E4 – jak raportować kwestie dotyczące bioróżnorodności i ekosystemów?
13. Taksonomia UE Rozporządzenie - 2020/852 - EN - EUR-Lex
14. EUDR – regulacja w zakresie wylesiania EUDR - informacje o rozporządzeniu w sprawie udostępniania na rynku unijnym i wywozu z UE niektórych towarów i produktów związanych z wylesianiem i degradacją lasów - Ministerstwo Klimatu i Środowiska - Portal Gov.pl
15. Wytyczne EBA dot. środowiskowych analiz scenariuszowych The EBA publishes its final Guidelines on environmental scenario analysis | European Banking Authority
16. Taksonomia – techniczne kryteria kwalifikacji dla bioróżnorodności Rozporządzenie delegowane - UE - 2023/2486 - EN - EUR-Lex
17. Dobrowolny Standard VSME (Ministerstwo Rozwoju i Technologii) https://www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/dobrowolne-wytyczne-do-raportowania-esg-dla-msp-esrs-vsme-przekazane-do-komisji-europejskiej
18. ENCORE – Exploring Natural Capital Opportunities, Risks and Exposure https://encorenature.org
19. TNFD – Taskforce on Nature-related Financial Disclosures https://tnfd.global
20. LEAP – TNFD Framework tnfd-the-leap-approach.pdf
21. SBTN – Science Based Targets Network (Initial Guidance for Business) https://sciencebasedtargetsnetwork.org