Co to jest System Zarządzania Energią i jakie korzyści może przynieść w firmie?

27 stycznia 2025

Przeprowadzenie audytu energetycznegootworzy się w nowej karcie umożliwia dokładną identyfikację obszarów o największym zużyciu energii i pozwala wskazać potencjalne możliwości oszczędności. Celem audytu jest zaplanowanie takich działań, które zmniejszą koszty eksploatacyjne i poprawią efektywność energetyczną procesów.

Równie istotnym elementem wartym wdrożenia jest monitoring zużycia energii. Inteligentne liczniki, które działają w czasie rzeczywistym umożliwiają bieżące śledzenie zużycia mediów, analizę danych, szybkie diagnozowanie występujących anomalii oraz precyzyjne planowanie działań prowadzących do redukcji kosztów. Uzupełnieniem tego procesu jest porównywanie zużycia energii oraz parametrów z danymi standardowymi (benchmarkami). Niestety o ile w przypadku budynków, szczególnie mieszkalnych, dane takie są stosunkowo łatwo dostępne (np. w opracowaniu Building Market Briefotworzy się w nowej karcie lub, po krytycznej ocenie, bezpośrednio analizując rejestr świadectw charakterystyki energetycznej budynkówotworzy się w nowej karcie), to dużo trudniej znaleźć benchmarki dla procesów przemysłowych. W tym przypadku pozostają informacje branżowe, zazwyczaj niedostępne publicznie. Ogólne informacje dla wybranych branż są dostępne np. pod linkiem https://www.ekoportal.gov.pl/pozwolenia-zintegrowane/poradniki-branzoweotworzy się w nowej karcie.

Kolejnym etapem powinno być opracowanie kompleksowej polityki energetycznej, która jasno definiuje cele i zasady zarządzania energią w firmie. Przykładem może być dążenie do redukcji zużycia energii o określony procent w ciągu ustalonego okresu (np. o 5% w ciągu pięciu lat). Elementem skutecznego zarządzania energią jest wyznaczenie kluczowych wskaźników efektywności (KPI), takich jak zużycie energii na jednostkę produkcji lub emisja CO₂ na jednostkę produktu.

W większości przedsiębiorstw oszczędności energii można osiągnąć poprzez automatyzację, modernizację urządzeń i optymalizację produkcji.

Przykładowo, można zakładać, że obniżenie temperatury w pomieszczeniu latem z 26°C na 23°C powoduje około dwukrotne zwiększenie zapotrzebowania na energię do chłodzenia. Automatyzacja procesów musi być wspierana także przez modernizację urządzeń oraz odpowiednią regulację. Wymiana starych, energochłonnych urządzeń na nowsze, bardziej efektywne energetycznie, pozwala na znaczną redukcję zużycia energii. Przykładem mogą być nowoczesne urządzenia grzewcze i chłodnicze o wyższej klasie energetycznej – np. urządzenie w klasie B zużywa ok. dwa razy mniej energii niż w klasie E.

Optymalizacja produkcji to kolejny obszar, który ma ogromny wpływ na zmniejszenie zużycia energii w przedsiębiorstwach. Może ona polegać na przykład na wdrożeniu systemów odzysku ciepła, wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii, czy zastosowaniu inteligentnych systemów sterowania, które monitorują zużycie energii na każdym etapie produkcji i dostosowują parametry maszyn, w celu minimalizacji zużycie energii. Przykładowo, odzysk ciepła ze sprężarek zasilających instalację sprężonego powietrza, może zwrócić się już po ok. 3 latach, a uwzględniając dodatkową korzyść z pozyskanych białych certyfikatów, po ok. 1,5 roku. 

Skuteczne zarządzanie energią w organizacji nie jest możliwe bez zaangażowania pracowników. To właśnie oni mają duży wpływ na codzienne zużycie energii w firmie, dlatego ich edukacja oraz motywacja stanowią bardzo ważny element poprawy efektywności energetycznej firmy. Szkolenia to kluczowe narzędzia, które pozwalają kształtować odpowiednie postawy i angażować pracowników w proces oszczędzania energii.

Przykładowo, szkolenie może obejmować tematy takie jak włączanie trybów oszczędzania energii w komputerach, czy odpowiednie ustawienie temperatury w pomieszczeniach. Niewielkie i nieuciążliwe zmiany zachowań i przyzwyczajeń mogą prowadzić do dużych oszczędności.

Dobrym narzędziem do wykorzystania przy zarządzaniu energią w firmie jest wdrożenie systemu zarządzania energią (SZE) np. opartego na normie PN-EN ISO 50001¹. SZE ma tworzyć ramy stałych, ciągłych i uporządkowanych działań dotyczących efektywności energetycznej, bowiem takie systemowe zarządzanie energią prowadzi do trwałego obniżenia kosztów przedsiębiorstwa. Stosowanie normy nie jest obecnie obowiązkowe, ale jej wprowadzenie stanowi pomoc dla przedsiębiorstw, gdyż pozwala w przejrzysty sposób zaprogramować i realizować przedsięwzięcia mające na celu zmniejszenie zużycia energii.

Norma opiera się na zasadzie ciągłego doskonalenia działania znanej jako cykl Deminga. Cykl PDCA (ang. Plan – Do – Check – Act) opracowany przez W.E. Deminga jest koncepcją zarządzania jakością, w której zakłada się ciągłe doskonalenie przebiegające w czterech następujących po sobie działaniach: 

• Planuj - przeprowadź przegląd energetyczny, opracuj cele, zadania i plany działania; na tym etapie określone zostają sposoby działania konieczne do osiągnięcia poprawy efektywności energetycznej w przedsiębiorstwie
• Wykonaj - wprowadź w życie plan działań w zakresie zarządzania energią
• Sprawdź - monitoruj i mierz procesy, oceń czy działania wg planu przynoszą oczekiwane efekty, składaj sprawozdania z uzyskanych wyników
• Działaj - na podstawie wniosków wyciągniętych podczas sprawdzania podejmij działania na rzecz ciągłej poprawy efektywności, w tym przygotuj nowe pomysły i rozwiązania, które można zawrzeć w kolejnym planie
   

Rys. 1. Schemat systemu zarządzania energią wg PN-EN ISO 50001

Doświadczenia z wdrażania SZE w firmach pokazują, że:

• w pierwszych latach po wdrożeniu systemu firmy oszczędzają do 10% kosztów energii rocznie²,
• uświadomienie, że energia jest kosztem który może być kontrolowany prowadzi do 10-15% redukcji zużycia energii przy wykorzystaniu tylko zasobów będących w budżetach operacyjnych (wprowadzenie zmian w procesach i przyzwyczajeniach),
• większość zakładów przemysłowych, które wdrożyły SZE uzyskały średnio 2-3% redukcji wskaźnika intensywności zużycia energii w porównaniu z 1% redukcją możliwą do osiągnięcia przy normalnej operacji (w krajach takich jak Irlandia, Holandia, Dania, USA), jednakże zakłady w których zarządzanie zużyciem energii jest koncepcją zupełnie nową mogą liczyć na oszczędności rzędu 10-20% w pierwszych dwóch latach.

Zarządzanie energią w firmie jest procesem złożonym, który wymaga starannego planowania oraz ciągłego doskonalenia. Aby osiągnąć założone cele związane z efektywnością energetyczną, niezbędne jest systematyczne monitorowanie postępów, optymalizacja działań i dostosowywanie strategii do zmieniających się warunków. Tylko takie podejście, oparte na stałej analizie i udoskonalaniu procesów, może w sposób realny doprowadzić do osiągnięcia oszczędności energii, poprawy efektywności oraz zmniejszenia negatywnego wpływu na środowisko, który wynika ze zużywanej energii.